شرح دعای مکارم الاخلاق(58)

به نظر مى‏رسد با شرحى که معروض افتاد معناى جمله‏ى اول از دو جمله‏ى دعاى «مکارم‏الاخلاق» که موضوع بحث امروز است براى شنوندگان محترم روشن شده باشد. امام سجاد (ع) در پیشگاه خداوند عرض مى‏کند: 

و اثیب من حرمنى بالبذل. 

بار الها! توفیقم ده تا کسى را که مرا محروم نموده است از بخشش و بذل خویشتن برخوردار نمایم. 

در جمله‏ى دوم عرض مى‏کند: 

و اکافى من قطعنى بالصله. 

بار الها! موفقم بدار تا عمل کسى را که از من بریده و قطع رابطه نموده است با صله و تجدید رابطه مکافات نمایم. 

دو دوست مسلمان که علاقه و ربطشان با هم بر اساس برادرى دینى بوده اگر روزى بر اثر آزردگى و رنجش‏خاطر از هم 

کناره‏گیرى کنند در روایات اسلامى، آن فاصله و کناره‏گیرى، هجران خوانده شده و نباید جدایى آن دو نفر بیش از سه روز به طول انجامد. در جایى که دو مسلمان علاوه بر اخوت اسلامى رحم یکدگرند اگر روزى از هم جدا شوند و ترک مراوده نمایند، عمل این دو از نظر دینى به مراتب از جدایى دو برادر مسلمان غیر رحم مهمتر است و در منابع دینى، این جدایى به قطع رحم تعبیر شده و پیوند مجدد آن را صله‏ى رحم خوانده‏اند. امام سجاد علیه‏السلام از هجران دو مسلمان با جمله‏ى «و اجزى من هجرنى بالبر» نام برده و در سخنرانى قبل مخصوصا راجع به آن بحث شد و جمله‏اى که هم‏اکنون موضوع سخن است: «و اکافى من قطعنى بالصله» ناظر به قطع رحم و صله‏ى رحم است. براى آنکه این موضوع نیز بخوبى روشن شود، قسمتى از روایات مربوط به رحم ذکر مى‏گردد: 

عن النبى صلى الله علیه و آله قال: ابغض الاعمال الى الله الشرک بالله ثم قطیعه الرحم ثم الامر بالمنکر و النهى عن المعروف. 

رسول اکرم صلى الله علیه و آله فرموده است: مبغوضترین اعمال نزد باریتعالى شرک به خداوند است، پس از آن قطع رحم است، و پس از آن نهى از خوبیها و امر به بدیها است. 

از این روایت بخوبى روشن مى‏شود که قطع رحم تا چه حدود در پیشگاه خداوند مطرود و مبغوض است. مى‏دانیم که بزرگترین گناه در اسلام شرک به خداست، شرک، گناهى نابخشودنى است و مشرک، مشمول مغفرت باریتعالى واقع نمى‏شود. رسول گرامى، پس از گناه شرک از قطع رحم نام برده و خاطرنشان ساخته 

است که قاطع رحم از مبغوضترین گناهکاران در پیشگاه الهى است و پس از قطع رحم گناه امر به منکر و نهى از معروف را بسیار مهم شمرده است زیرا چنین گناهکارى از موضع مخالفت صریح با خداوند سخن مى‏گوید: خدا به خوبیها امر نموده و او نهى مى‏کند، خداوند از بدیها نهى نموده و او امر مى‏نماید. مى‏توان گفت این روایت به مسلمانان مى‏فهماند که گناه قطع رحم پس از شرک به خداوند و پیش از موضع‏گیرى در مقابل ذات اقدس الهى و اوامر و نواهى او بزرگترین گناه است و مسلمانان باید از آن بپرهیزند و دامن خویش را به چنین گناه بزرگى آلوده ننمایند. شاید بعضى تصور کنند که اگر رحم گناهکار باشد مى‏توان با او قطع رابطه نمود. این تصورى است نادرست، نه تنها گناه مجوز قطع رحمیت نیست بلکه به موجب روایت، کفر هم قاطع رحم نمى‏شود و باید پیوند رحمیت همواره مورد توجه مسلمانان باشد. 

قلت لابیعبدالله علیه‏السلام: یکون لى القرابه على غیر امرى الهم على حق؟ قال نعم، حق الرحم لا یقطعه شى‏ء و اذا کانوا على امرک کان لهم حقان: حق الرحم و حق الاسلام. 

راوى مى‏گوید: به امام صادق (ع) عرض کردم: کسانى با من قرابت رحمى دارند اما با من هم عقیده نیستند، آیا براى آنان به عهده‏ام حقى است؟ فرمود: بلى. حق رحمیت را چیزى قطع نمى‏کند و اگر با تو هم عقیده باشند براى آنان دو حق است: یکى حق رحمیت و آن دیگر حق اسلام. 

افراد متدین و مسلمان از گناه و کفر ارحام خود در باطن 

خویش بیزارند و ممکن است در مواقع مقتضى آن را هم به زبان بیاورند، ولى حق رحمیت را طبق وظیفه‏ى دینى همواره باید رعایت کنند و قطع رحم ننمایند. صله‏ى رحم پیوند خانواده را محکم مى‏کند، مانع بروز تیرگى و کدورت مى‏شود، و در پرتو صله‏ى رحم مسئله‏ى تعاون و همیارى شکوفا مى‏گردد. اگر تمام اعضاى خانواده مسلمان باشند صله‏ى رحم آنان را متحد مى‏کند و اتحادشان وحدت اسلامى را تقویت مى‏نماید، و اگر بعضى از افراد خانواده غیر مسلمان باشد، صله‏ى رحم و روابط خانوادگى ممکن است در روحیه‏ى آنان موثر واقع شود، نگذارد با دشمنان دین به ضرر مسلمین همکارى نمایند و احیانا به نفع آنان جاسوسى کنند. صله‏ى رحم در عمران و آبادى بلاد اثر مى‏گذارد، موجب گشایشهاى اقتصادى مى‏شود، افراد را به راه فضایل اخلاق سوق مى‏دهد، جود و سخا به بار مى‏آورد، و خلاصه، صله‏ى رحم و حسن برخورد افراد یک خانواده با هم فواید و آثار بسیارى دارد و این مطلب ضمن روایات متعددى در تعالیم اسلام خاطرنشان گردیده است. 

عن النبى صلى الله علیه و آله: صله الرحم تعمر الدیار و تزید فى الاعمار و ان کان اهلها غیر اخیار. 

رسول اکرم فرموده است: صله‏ى رحم شهرها را آباد مى‏کند و عمرهاى مردم را افزایش مى‏دهد، اگر چه اهل آن بلاد از اخیار و خوبان نباشند. 

عن ابیعبدالله علیه‏السلام قال: صله الارحام تحسن الخلق و تسمح الکف و تطیب النفس و تزید فى الرزق و تنسى فى الاجل. 

امام صادق (ع) فرمود: صله‏ى رحم موجب حسن خلق مى‏شود، دست را در بخشندگى و عطا باز مى‏کند، مایه‏ى پاکدلى و صفاى ضمیر مى‏گردد، رزق را افزایش مى‏دهد، و مرگ آدمى را به تاخیر مى‏اندازد. عن ابیجعفر علیه‏السلام قال: صله الارحام تزکى الاعمال و تدفع البلوى و تنمى الاموال و تنسى له فى عمره و توسع له فى رزقه و تحبب له فى اهل بیته. فلیتق الله و لیصل رحمه. 

امام باقر (ع) فرمود: صله‏ى ارحام موجب پاکى اعمال مى‏شود، بلایا را دفع مى‏کند، مایه‏ى نمو مال مى‏گردد، مرگ را به تاخیر مى‏اندازد، رزق را توسعه مى‏دهد، صله کننده را در خانواده محبوب مى‏سازد. باید آدمى از خدا پروا نماید و حتما صله‏ى رحم کند. 

صله‏ى رحم از اعمالى است که علاوه بر فواید دنیوى و نتایج مادى، آثار مهمى در عالم آخرت دارد و صله کننده در قیامت از آن آثار برخوردار مى‏گردد. 

عن النبى صلى الله علیه و آله قال: بر الوالدین و صله الرحم یهون الحساب ثم تلا صلى الله علیه و آله هذه الایه: و الذین یصلون ما امر الله به ان یوصل و یخشون ربهم و یخافون سوء الحساب. 

رسول اکرم فرمود: نیکى به والدین و صله‏ى رحم حساب را در قیامت، آسان مى‏کند. سپس آیه‏اى از قرآن شریف تلاوت نمود که ترجمه‏اش این است: افراد بصیر در دین آنان‏اند که وصل مى‏کنند آن را که خداوند به وصلش امر فرموده و از سختى حساب قیامت بیم دارند. 

اگر کسى از بستگانتان با شما قطع مراوده نموده شما به 

ملاقاتش بروید و صله‏ى رحم نمایید و براى آنکه بدانید ارزش عمل شما در پیشگاه خداوند تا چه حد اهمیت دارد به محتواى این روایت دقت نمایید: 

عن على بن الحسین علیهماالسلام قال: ما من خطوه احب الى الله عز و جل من خطوتین: خطوه یسد بها المومن صفا فى الله و خطوه الى ذى رحم قاطع. 

حضرت زین‏العابدین (ع) فرموده: هیچ قدمى نزد باریتعالى از دو قدم محبوبتر نیست: اول آن قدمى که شخص باایمان برمى‏دارد تا صف نظامیان اسلام را در جبهه‏ى جنگ محکم کند و راه نفوذ دشمن را سد نماید، دوم، قدمى که در راه ملاقات رحم برمى‏دارد، رحمى که از او قطع علاقه نموده و رشته‏ى مراوده را بریده است. 

امام سجاد (ع) در جمله‏ى دوم دعاى «مکارم‏الاخلاق» که موضوع آخرین قسمت سخنرانى امروز است به پیشگاه خداوند عرض مى‏کند: 

و اکافى من قطعنى بالصله. 

بار الها! مرا موفق بدار تا بتوانم عمل آن کس را که از من بریده و قطع رحم نموده است با صله و تجدید پیوند مکافات نمایم. 

ائمه‏ى معصومین علیهم‏السلام مراقب صله‏ى رحم بودند و این وظیفه‏ى دینى را به شکلهاى مختلف انجام مى‏دادند. رحمى که قطع علاقه مى‏نمود سر وقتش مى‏رفتند و با ملاقات او تجدید مراوده مى‏نمودند، رحمى که قطع علاقه نکرده، ولى گرفتارى دارد مشکلش را حل مى‏کردند و از گرفتارى نجاتش مى‏دادند، رحمى را که 

برخلاف اخلاق و ادب عمل کرده و درباره‏ى امام به کار ناروا دست زده است به گونه‏ى مناسبى مورد مهر و محبت قرار مى‏دادند و از وى حمایت مى‏نمودند و در اینجا براى نمونه به بعضى از موارد اشاره مى‏شود: 

حسن بن على، ملقب به افطس یا محمد بن عبدالله معروف به نفس زکیه بر ضد حکومت منصور دوانقى قیام نمودند. پس از زد و خوردهایى نفس زکیه کشته شد و حسن افطس مختفى گردید. چندى جریان بدین منوال گذشت. موقعى امام صادق (ع) به عراق آمد و با منصور دوانقى ملاقاتى دست داد. امام (ع) از فرصت استفاده نمود و براى نجات رحم خود از گرفتارى به منصور دوانقى فرمود: 

ترید ان تسدى الى رسول الله صلى الله علیه و آله یدا؟ قال نعم یا اباعبدالله. قال: تعفو عن ابنه الحسن بن على، فعفا عنه. 

آیا میل دارى با انجام عمل خیرى درباره‏ى یکى از فرزندان رسول اکرم راهى به روى خود بگشایى؟ عرض کرد: بلى. فرمود: فرزند آن حضرت، حسن بن على را مورد عفو قرار بده. منصور دوانقى پذیرفت و عفوش نمود. 

توصیه‏ى به موقع امام صادق (ع) به منصور دوانقى صله‏ى رحمى بود بسیار ارزنده و مهم و موجب شد حسن افطس که با امام رحمیت نزدیک داشت از گرفتارى رهایى یابد. 

کنت عند ابیعبدالله جعفر بن محمد علیهماالسلام حین حضرته الوفاه و اغمى علیه. فلما افاق قال: اعطوا الحسن بن على الحسین، و هو الافطس، سبعین دینارا و اعطوا فلانا کذا و کذا. فقلت اتعطى رجلا 

حمل علیک بالشفره یرید ان یقتلک. قال: ترید ان لا اکون من الذین قال الله عز و جل: الذین یصلون ما امر الله به ان یوصل و یخشون ربهم و یخافون سوء الحساب.