شرح دعای مکارم الاخلاق(37 )

بسم الله الرحمن الرحیم 

اللهم صل على محمد و آل محمد و ابدلنى من بغضه اهل الشنان المحبه. 

 امام سجاد علیه‏السلام در این قسمت از دعاى «مکارم‏الاخلاق» چند جمله را از پى هم آورده و به مناسبت هر جمله از پیشگاه الهى تمنایى نموده است که به خواست خداوند، هر یک از جمله‏ها مورد بحث قرار مى‏گیرد و درباره‏اش به قدر لازم توضیح داده مى‏شود. در جمله‏ى اول پس از درود به حضرت محمد (ص) و آل محمد (ص) عرض مى‏کند: بار الها! کینه‏ى شدید دشمنان مرا به دوستى مبدل فرما. 

حب و بغض یا مودت و عداوت در قرآن شریف و روایات اولیاى اسلام درباره‏ى خداوند نسبت به مردم و همچنین درباره‏ى مردم نسبت به یکدیگر به کار برده شده با این تفاوت که حب و بغض خداوند نسبت به مردم همه جا بر اساس حق و عدل است ، اما دوستى و دشمنى مردم نسبت به یکدیگر گاهى عادلانه و بر وفق حق است و گاهى ظالمانه و برخلاف عدل و انصاف. در اینجا پاره‏اى از آیات و 

روایات ذکر مى‏شود: 

ان الله یحب الذین یقاتلون فى سبیله صفا کانهم بنیان مرصوص. 

خداوند افراد باایمانى را دوست دارد که در راه او جهاد مى‏کنند و همانند بنیانى به هم پیوسته و محکم در برابر دشمن پاى برجا و استوارند. 

در این آیه، خداوند محبت خود را نسبت به مجاهدین فى سبیل‏الله اعلام فرموده است، زیرا اینان براى اعلاى حق و اقامه‏ى عدل، براى امحاى باطل و از میان بردن ظلم مجاهده مى‏کنند و جان خود را از کف مى‏دهند و همه‏ى این اعمالى که مورد هدف آنهاست بر وفق دادگرى و بر اساس پاکى و فضیلت است. از این رو خداوند آنان را دوست دارد. کسانى که واجد شرایط جهاد فى سبیل الله هستند و مکلفند در جبهه شرکت کنند و از وظیفه‏ى دینى سرباز مى‏زنند و به امر الهى اعتنا نمى‏کنند مبغوض حضرت حق‏اند زیرا اینان به نوبه‏ى خود بر اثر تسلطى که دارند موجب مى‏شوند حق تضعیف شود و باطل قوى گردد. 

عن النبى صلى الله علیه و آله: ان الله عز و جل یبغض رجلا یدخل فى بیته و لا یقاتل. 

رسول اکرم فرموده است: خداوند دشمن دارد مرد توانایى را که در خانه مى‏نشیند و در جبهه‏ى جنگ شرکت نمى‏کند و با معاندین نبرد نمى‏نماید. 

اگر بخواهیم بدانیم چرا این گروه مطرود درگاه باریتعالى هستند و خداوند مهربان اینان را دشمن دارد مى‏توانیم تاریخ چند ساله‏ى 

کوتاه مدت حکومت على علیه‏السلام را بخوانیم و ببینیم بر اثر سرپیچى و تخلف آن مردمى که یک روز با التماس على را حاضر کردند خلافت را بپذیرد و با او بیعت نمودند و یک روز عهدشکنى کردند و از انجام وظیفه شانه خالى نمودند چه مصائب سنگینى براى اسلام و مسلمین پدید آمد، چه خونهایى از بیگناهان به زمین ریخته شد، و چگونه اسلام عزیز از پیشروى بازماند، و چطور یک سلسله عناصر فاسد بى‏دین بى‏علاقه به اسلام بر کرسى خلافت تکیه زدند و زمام امور مسلمین را به دست گرفتند، فاجعه‏هایى به بار آوردند و آبروهایى از اسلام بردند. اینان با اعمال نارواى خود موجب شدند که على (ع) به کشتن برود، باعث شدند که امام مجتبى خانه‏نشین شود و سرانجام مسموم گردد، سبب شدند که تاریخ خونین کربلا به وجود آید و آن فاجعه‏ى عظیم رخ دهد و خونهاى مقدسى به زمین ریخته شود و اهل‏بیت رسول اکرم به اسارت به کوفه و شام بروند و خلاصه، آنقدر حوادث بد پیش آمد که براى انسانیت مایه‏ى شرمسارى است. آیا نباید این گروه متخلف از سربازى دین مطرود الهى باشند؟ آیا نباید خداوند مهربان اینان را که مایه‏ى شکست عدل و دادگرى شدند دشمن بدارد؟ پاسخ این پرسش بر هیچیک از شنوندگان پنهان نیست. 

یکى دیگر از امورى که موجب بغض و دشمنى خدا مى‏شود این است که افراد، فقط امور مربوط به زندگى دنیا را فراگیرند و عملا آنها را به کار بندند اما از معارف اخروى که مایه‏ى تعالى انسان و موجب سعادت ابدى است ناآگاه و جاهل باشند. 

عن النبى صلى الله علیه و آله: ان الله تبارک و تعالى یبغض کل تعالم بالدنیا و جاهل بالاخره. 

رسول گرامى فرموده است: خداوند دشمن تمام افرادى است که به امور دنیوى عالم‏اند و نسبت به امور آخرت جاهل و نادان. 

خداوند حکیم، بشر را براى زندگى ابدى آخرت خلق کرده و دنیا براى او به منزله‏ى گذرگاه است، باید از سراى گذران براى آخرت جاودان ذخایرى بیندوزد و توشه‏اى بردارد و از این راه موجبات رفاه و آسایش خود را در جهان بعد از مرگ تهیه نماید. 

عن على علیه‏السلام قال: ایها الناس! انما الدنیا دار مجاز و الاخره دار قرار. فخذوا من ممرکم لمقرکم. 

على (ع) فرموده است: اى مردم! دنیا خانه‏ى عبور است و آخرت، سراى قرار و جاودان، پس، از منزلگاه گذران براى عالم جاودان زادى بگیرید و توشه‏اى بردارید و تهیدست از این سراى به عالم آخرت منتقل نشوید. 

بدبختانه در دنیاى امروز توجه بیشتر مردم جهان معطوف به زندگى دنیاست، علم و دانش را براى بهزیستى فرامى‏گیرند و براى آخرت، که هدف خلقت انسان است، توجهى ندارند. گویى دنیاى امروز مصداق واقعى حدیث رسول گرامى است و مردمش مبغوض حضرت باریتعالى هستند زیرا هدف اینان در جهان کنونى لذت‏گرایى و بهتر زیستن است، انسانیت و سجایاى انسانى را پیش پاى لذایذ مادى قربانى نموده‏اند و از آن اسمى نمى‏برند، مردمى که عطایاى الهى را آنطور که باید نمى‏بینند و فقط توجهشان به مادیات است و بس و به فرموده‏ى رسول گرامى، عذاب الهى در انتظار آنان است. 

عن النبى صلى الله علیه و آله: من لم یر لله عز و جل علیه نعمه الا فى مطعم او مشرب او ملبس فقد قصر عمله و دنا عذابه. 

رسول اکرم فرموده است: کسى که نعمتهاى خدا را درباره‏ى خودش جز بر خوردنى و نوشیدنى و پوشیدنى نمى‏داند اعمالش در دنیا نارسا و کوتاه است و عذابى که دامنگیرش خواهد شد بسیار نزدیک. 

از جمله امورى که منشا بغض و دشمنى خداوند است و در حدیث رسول اکرم آمده، افساد کردن و نمامى نمودن بین مردم مسلمان است. 

عن النبى صلى الله علیه و آله قال: ابغضکم الى الله المشاوون بالنمیمه المفرقون بین الاخوان الملتمسون للبرءاء العثرات. 

رسول اکرم فرموده است: مبغوضترین شما نزد خداوند کسانى هستند که راه تفتین و نمامى را در پیش مى‏گیرند، بین برادران جدایى مى‏افکنند و مى‏کوشند تا دامن افراد پاک را به لغزشها آلوده نمایند و آنان را در جامعه ننگین سازند. 

از این چند حدیث که معروض افتاد روشن شد که بغض و دشمنى خداوند نسبت به افراد مبغوض بر اساس عدل و انصاف و اقتضاى عمل آنان است. 

براى آنکه بدانیم حب و دوستى باریتعالى نیز نسبت به افراد محبوب بر اساس عدل و دادگرى و بر مبناى تفضل و رحمت است چند حدیث در این باره ذکر مى‏شود. 

عن ابیجعفر علیه‏السلام قال: اذا اردت ان تعلم ان فیک خیرا فانظر الى قلبک، فان کان یحب اهل طاعه الله و یبغض اهل معصیته 

ففیک خیر و الله یحبک. 

امام باقر (ع) فرموده است: اگر خواستى بدانى در تو خیر و خوبى وجود دارد به دلت نظر افکن، اگر دیدى قلبت اهل طاعت خدا را دوست دارد و اهل معصیت خدا را دشمن دارد در تو خیر و خوبى وجود دارد و خداوند هم دوستدار توست. 

عن النبى صلى الله علیه و آله: الا و من احب فى الله و ابغض فى الله و اعطى فى الله و منع فى الله فهو من اصفیاء الله. 

رسول اکرم پس از بیان ارزش دوستى مومن نسبت به مومن مى‏فرماید: آگاه باشید! هر کس براى خدا دوست بدارد براى خدا دشمن بدارد، براى خدا عطا کند، و امساک کند براى خدا، او از بندگان گزیده و خالص خداوند است. 

دوستى خداوند بر اساس حق و عدل است، محبت خداوند امیدبخش و انسان ساز است، دوستى خداوند ابواب رحمت را به روى مردم مى‏گشاید و آنان را مشمول فیض خود قرار مى‏دهد. در قرآن شریف فرموده است: 

ان الله یحب التوابین. 

گناهکارانى که از معصیت باریتعالى نادم شده‏اند و مصمم‏اند که به سوى خدا بازگشت نمایند و خویشتن را از نعمت اطاعت و اعمال صالحه برخوردار سازند، خداوند بزرگ دوستدار اینان است و مژده‏ى دوستى خود را با جمله‏ى ان الله یحب التوابین، در قرآن شریف، اعلام فرموده است. 

بحث دوستى و دشمنى خداوند نسبت به مردم در اینجا پایان 

مى‏یابد، اما دوستى و دشمنى مردم نسبت به یکدیگر گاهى بر وفق حق است و گاه برخلاف آن. در این سخنرانى با استفاده از روایات، راجع به هر دو قسمت توضیح داده مى‏شود- اگر حب و بغض و دوستى و دشمنى مردم درباره‏ى یکدیگر به انگیزه‏ى ایمان باشد آن دوستى و دشمنى بر وفق حق و عدل است و داشتن چنین محبت و عداوتى در روایات اولیاى دین از فرایض اسلامى به حساب آمده و نشانه‏ى ایمان کامل است. 

عن النبى صلى الله علیه و آله: الحب فى الله فریضه و البغض فى الله فریضه. 

رسول گرامى فرموده: دوست داشتن از براى خدا از واجبات است و دشمن داشتن براى پروردگار نیز از فرایض است. 

عن ابیعبدالله علیه‏السلام قال: من احب لله و ابغض لله و اعطى لله فهو ممن کمل ایمانه. 

امام صادق (ع) فرموده: کسى که براى خدا دوست بدارد، براى او دشمن بدارد، و براى او عطا کند، او از کسانى است که واجد ایمان کامل‏اند. 

اگر حب و بغضهاى مردم نسبت به یکدیگر براى خدا باشد آن دوستى و دشمنى، مقدس و بر طبق حق و عدل است، اما اگر منشا دوستى و دشمنى، هواى نفس باشد نه تنها داراى ارزش معنوى نیست، بلکه ممکن است در مواقعى ضررهاى بسیار بزرگ و خساراتى غیرقابل جبران به بار آورد. کودک به کشش طبیعى خواهان آزادى مطلق است. مى‏خواهد هر چه زودتر خویشتن را به هدفهاى نارواى 

خود برساند و هر جا برود و به هر کارى که میل دارد دست بزند و اگر در مواردى مادر روى مصلحت مزاحم او شود و بخواهد از وى سلب آزادى نماید سخت ناراحت و خشمگین مى‏گردد. خردسالان در سنین اول زندگى، اعمال تخریبى بسیار دارند، هر جا دستشان برسد ویرانى به بار مى‏آورند، مورچه‏ها را مى‏کشند، گلها را پرپر مى‏کنند، نهال کوچک درختها را آنقدر تکان مى‏دهند تا ریشه‏هاى آن از جا کنده شود، عروسکهاى خود را پاره مى‏کنند، اگر گنجشکى به دستشان افتد پرهایش را مى‏کنند، گچ دیوارها را مى‏ریزند، موى سر بچه‏هاى ضعیفتر از خود را مى‏کشند، و خلاصه موجب اختلالات بسیارند و مادران باید پیوسته مراقب آنان باشند و از کارهاى نادرستشان منع نمایند. یکى از اساتید روان مى‏گوید: خوشبختانه اطفال ویرانگر و مخرب ناتوان و ضعیف‏اند و اگر آنان به قدر جوانان نیرومند و قوى مى‏بودند زندگى براى بزرگسالان تلخ و غیرقابل تحمل مى‏شد. والدین و مربیان پیوسته اطفال خردسال را از کارهاى ناروا منع مى‏کنند و با سخنان خویش، قبح آن اعمال را به آنان مى‏فهمانند و جدیت مى‏کنند تا آنان را براى زندگى اجتماعى و حسن معاشرت با مردم تربیت نمایند. باید توجه داشت که تربیت اطفال خردسال بدان معنى نیست که تمایلات ویرانگرى و تخریب در وجودشان محو و نابود مى‏گردد، بلکه اثر تربیت آن است که تمایل تخریب و شرارت را در ضمیرشان واپس مى‏کند و در اعماق وجودشان پنهان مى‏نماید و هر وقت فرصت مناسبى به دست آید تمایل واپس زده شده از ضمیر باطن خارج مى‏شود، از پس پرده‏ى خفا بیرون مى‏آید و کارهاى تخریبى را آغاز مى‏نماید. این مطلب دقیق علمى و روانشناسى در کلام مولى‏الموحدین آمده است: 

عن على علیه‏السلام قال: الشرکا من فى طبیعه کل احد فان غلبه صاحبه بطن و ان لم یغلبه ظهر. 

على (ع) فرموده است: شر و بدکارى در باطن تمام انسانها وجود دارد، اگر هر فردى بر آن تمایل غلبه کند همچنان در ضمیرش پنهان مى‏ماند و اگر نتواند بر آن پیروز گردد میل شر و ویرانگرى آشکار مى‏شود و او را به فعالیتهاى ناروا وادار مى‏سازد.