بسم الله الرحمن الرحیم 

اللهم و فر بلطفک نیتى، و صحح بما عندک یقینى، و استصلح بقدرتک ما فسد منى 

این سه جمله از دعاى «مکارم‏الاخلاق» به خواست خدا موضوع سخنرانى امروز است. پیش از ترجمه و تفسیر جمله‏ى اول لازم است درباره‏ى دو کلمه که در این عبارت آمده توضیح مختصرى داده شود: یکى کلمه‏ى «وفر» و آن دگر کلمه‏ى «لطف». بعضى از افعال در لغت عرب هم به معناى لازم به کار برده مى‏شود و هم به معناى متعدى، از آن جمله، فعل «وفر» است. گاهى مى‏گویند «وفر الشى‏ء» یعنى «تم و کمل»: فلان چیز به حد کمال و تمام خود رسید، و گاهى مى‏گویند «وفرته» اى «اتممته و اکملته»، یعنى فلان چیز را تتمیم و تکمیل نمودم. این کلمه در دعاى حضرت سجاد (ع) به معناى متعدى آمده و امام از پیشگاه الهى درخواست مى‏نماید که: پروردگارا! نیت مرا به لطف خود تام و کامل بفرما. در اینجا باید متوجه بود که نیت از جهات مختلف و ابعاد گوناگون قابل بحث است و مى‏تواند در هر بعدى درجات و مراتبى داشته باشد. به خواست خداوند، در این سخنرانى 

پاره‏اى از آنها توضیح داده مى‏شود. 

اما کلمه‏ى «وفر» به معنایى دیگر هم آمده است و آن معنى «صیانت و محافظت» است. در کتب لغت، اغلب لغویین، مثالى براى این معنى آورده‏اند، مى‏گویند «وفر عرضه»: فلانى عرض و آبرو و شرف او را از خطر، مصون و محفوظ داشت و حراست نمود. در اینجا که امام سجاد (ع) کلمه‏ى «وفر» را آورده و از خداوند درخواست عنایت نموده، ممکن است مراد امام تکمیل و تتمیم نیت باشد چنانکه ممکن است مراد حضرتش حفاظت و صیانت نیت باشد. اما در این بحث مسئله‏ى تتمیم و تکمیل، مورد گفتگو و بررسى قرار مى‏گیرد. کلمه‏ى «لطف» هم که در این جمله‏ى دعا آمده، داراى دو معناى متناسب است: یکى معناى «رفق و مدارا» و آن دیگر، معناى «رقیق و دقیق» است. امام (ع) گویى مى‏خواهد در پیشگاه الهى عرض کند: پروردگارا! عنایت بفرما و نیت مرا تتمیم و تکمیل بنما، اما با رفق و مدارا، نه اینکه مرا در مضیقه و رنج قرار دهى. یک معناى دگرش این است: پروردگارا! نیت مرا کامل گردان، یعنى با یک تصرف صحیح و دقیق و پنهانى در وجود من آن هدف مقدس یعنى تتمیم و تکمیل نیت را تعلیم بنما و به من عطا بفرما. اولین نشانه‏ى تکمیل و تتمیم نیت، آن حالت مقدس خلوص و پاکى است که در ضمیر یک مرد الهى به وجود مى‏آید، هر قدر آن نیت خالصتر باشد از کمال بیشتر برخوردار و مستفید است. به شرحى که در گذشته توضیح داده شد، یک فرد مسلمان اگر به قصد قربت و به منظور اطاعت از امر باریتعالى نماز بخواند اما انگیزه‏ى باطنى او در این عمل آن باشد که به وعده‏ى الهى دست یابد و در بهشتى که خداوند در قرآن خبر داده و به مومنین وعده فرموده است برسد یا آنکه 

از عذاب شدید قیامت رهایى یابد، عمل او براى خدا و به منظور اطاعت از او انجام مى‏شود اما محرک او در نماز نیل به رحمت یا مصون ماندن از عذاب دوزخ است. اینچنین نیت و این عبادت در درگاه الهى و در شرع مقدس صحیح است، اما نیت کامل و تمام نیست، زیرا این انسان با ایمان در باطن خود نیل به رحمت و ترس از عذاب را در نظر دارد و عبادت مى‏کند. اما نیت تام و کامل، آن نیتى است که به هیچوجه خود را اسیر مسائل معنوى ثواب و عقاب ننماید بلکه خدا را فقط و فقط براى شکرگزارى عبادت کند و اداى وظیفه‏ى بندگى در مقابل خدا، یعنى خدا را براى خدا عبادت کند نه آنکه خدا را براى نیل به ثواب و یا مصون ماندن از عذاب و نقمت عبادت کند. این معنایى که در ذهن مردان عالى‏مقام همانند امیرالمومنین، حضرت حسین (ع)، و امام صادق بوده، که سه روایت از آنان در این باره قبلا ذکر شد، در على بن الحسین (ع) هم نیت مقدس به همین معنى وجود داشته و به احترام خدا، خدا را عبادت مى‏کند. در حدیث، از حضرت على بن الحسین علیهماالسلام آمده است که آن حضرت مى‏فرمود: میل ندارم خدا را براى مقصود و منظور منفعت و نیل به بهشت سعادت بندگى کنم، همچنین میل ندارم خدا را از ترس عذاب و عقاب ذات اقدس الهى عبادت کنم تا مانند بردگان باشم. در این موقع، 

قیل فلم تعبده؟ 

به آن حضرت عرض شد: پس شما خدا را به چه انگیزه‏اى عبادت مى‏کنید؟ 

قال: لما هو اهله بایادیه على و انعامه. 

من خدا را براى اینکه او سزاوار و شایسته‏ى بندگى و پرستش است عبادت مى‏کنم، براى نعمتهایى که به من داده و مرا مشمول فیضهاى گوناگون خود فرموده است. عبادتى اینچنین، بهترین و عالیترین عبادات است و نیت عبادت به این کیفیت نیت کامل و تمام است، همان نیتى که امام سجاد از خدا خواسته و گفته است: به لطف خود و به رافت و رحمت خود نیت مرا تتمیم و تکمیل بفرما. 

یکى دیگر از آثار تمامیت و کمال نیت این است که افراد با ایمان تمناى همکارى و همیارى با مجاهدین راه خدا را و همچنین تمنى و همیارى با نیکوکاران را در ضمیر داشته باشند ولى بر اثر ناتوانى یا بیمارى نتوانند عملا آنان را یارى نمایند. چنین نیت مقدسى صاحبش را از پاداش الهى بهره‏مند مى‏سازد و بدون اینکه تحمل رنج و زحمتى کرده باشد از اجر باریتعالى برخوردار مى‏گردد. در این باره روایات بسیارى از رسول اکرم و ائمه‏ى معصومین علیهم‏السلام رسیده است که در اینجا به پاره‏اى از آنها اشاره مى‏شود: 

عن النبى صلى الله علیه و آله قال: ترکنا فى المدینه اقواما لا نقصد وادیا و لا نصعد صعودا و لا نهبط هبوطا الا کانوا معنا قالوا: کیف یکونون معنا و لم یشهدوا؟ قال: نیاتهم. 

رسول اکرم فرمود: ما در مدینه کسانى را ترک گفته‏ایم، هم اکنون هیچ وادیى را نمى‏پیماییم و از هیچ بلندى بالا نمى‏رویم و از هیچ پستى پایین نمى‏رویم الا آنکه آنان با ما هستند. عرض شد یا رسول الله: چگونه با ما هستند با آنکه حضور ندارند؟ فرمود: به نیتهایى که در دل آنان است ما را همراهى مى‏کنند. فرمود آنان با نیتهاى خود 

با ما هستند، یعنى در منزل مریضند ولى در نیت خود آرزومندند که با ما باشند و خداوند اجرى نظیر پاداشى که به مجاهدین همراه یکدیگر عنایت مى‏نماید به آنان عطا مى‏فرماید. 

على (ع) مى‏فرماید: 

لما اظفره الله باصحاب الجمل و قد قال له بعض اصحابه: وددت ان اخى فلانا کان شاهدنا لیرى ما نصرک الله به على اعدائک. فقال له علیه‏السلام: اهوى اخیک معنا؟ فقال: نعم. قال: فقد شهدنا و لقد شهدنا فى عسکرنا هذا اقوام فى اصلاب الرجال و ارحام النساء سیرعف بهم الزمان و یقوى بهم الایمان. 

پس از آنکه خداوند على (ع) را بر اصحاب جمل پیروز نمود، یکى از دوستان و اصحاب آن حضرت گفت: دوست داشتم که فلان برادرم در اینجا مى‏بود و ناظر پیروزى شما و یارى خداوند به شما مى‏شد. حضرت در پاسخ فرمود: آیا دوست تو به ما متمایل است و نیت پیروزى ما را دارد؟ گفت بلى. حضرت فرمود: او با این نیتى که دارد همانند دیگر اصحابمان شاهد و حاضر در این معرکه بوده و در جنگ جمل شرکت داشته است، نه فقط دوست شما بلکه کسانى هم اکنون در اصلاب پدران و در ارحام مادران‏اند و به دنیا نیامده‏اند اما پس از ولادت و رسیدن به سرحد بلوغ، قضایاى جمل را مى‏شنوند و در دل آرزو مى‏کنند که ایکاش ما هم در رکاب امیرالمومنین مى‏بودیم و اداى وظیفه مى‏نمودیم، خداوند، آنان را نیز از اجر اصحاب من و همانند پاداش آنان برخوردار مى‏نماید. 

من اتى فراشه و هو ینوى ان یقوم یصلى من اللیل فغلبته عیناه حتى 

اصبح کتب له ما نوى و کان نومه صدقه علیه من ربه. 

رسول اکرم مى‏فرمود: هر کس به رختخواب خود برود و در نیتش این باشد که به موقع نماز شب برخیزد و این سنت بزرگ الهى را برپا دارد اما چشم او بر او غلبه کرد و خواب او را فرو برد تا صبح شد، رسول اکرم مى‏فرمود که در نامه‏ى عمل چنین انسانى نیتش نوشته مى‏شود و همانند کسى که نافله‏ى شب خوانده اجر دارد، و به علاوه فرمود: خواب او با این نیت ثواب صدقه‏اى دارد که پروردگار به او عنایت مى‏نماید. 

یکى دیگر از آثار تتمیم و تکمیل نیت آن است که خداوند آدمى را به نسبت کمال نیتى که در ضمیر دارد نسبت به امور سعادت‏بخش و مفید موید و موفق مى‏دارد. کسى که از خداوند درخواست مى‏کند که مرا در تحصیل علم و فراگرفتن دانش موفق بدار، توفیق باریتعالى به او متناسب با نیت و تصمیمى است که در تحصیل عمل دارد، آن کس که نیتش در تحصیل، تام و کامل است از توفیق بزرگ باریتعالى برخوردار مى‏گردد و آن کس که فاقد چنین تصمیمى است موفقیتش در تحصیل علم به تناسب همان نیت محدود و ناتمام است. 

ان علیا علیه‏السلام قال: على قدر النیه تکون من الله العطیه. 

على (ع) فرموده است: خداوند، عطیه‏ى توفیق را به مقدار نیت به صاحب آن عنایت مى‏فرماید. 

و عنه علیه‏السلام: من حسنت نیته امده التوفیق. 

و همچنین فرموده است: کسى که نیت خوب دارد توفیق 

پروردگار مددکار او خواهد بود. 

عن ابیعبدالله علیه‏السلام قال: انما قدر الله عون العباد على قدر نیاتهم فمن صحت نیته تم عون الله له و من قصرت نیته قصر عنه العون بقدر الذى قصر. 

امام صادق (ع) مى‏فرماید: مقدار یارى خداوند بر بندگان بر وفق مقدار نیات آنان است، کسى که نیت صحیح و کامل دارد یارى خداوند هم نسبت به او کامل خواهد بود، اما کسى که نیت کوتاه دارد یارى پروردگار هم براى او کم و کوتاه مى‏باشد و نسبت این کوتاهى یارى خداوند به نسبت کوتاهیى است که خود آن بنده در نیت خویشتن انجام داده است. 

یکى دیگر از آثار تکمیل و تتمیم نیت، بهره‏مندى صاحب آن از پاداشهاى وسیع و گسترده‏ى حضرت باریتعالى است. امام سجاد (ع) این موفقیت عظیم را در دعاى نهم صحیفه‏ى سجادیه از پیشگاه الهى درخواست نموده است. مى‏گوید: 

اللهم فصل على محمد و آله و اجعل همسات قلوبنا و حرکات اعضائنا و لمحات اعیننا و لهجات السنتنا فى موجبات ثوابک حتى لا تفوتنا حسنه نستحق بها جزاءک و لا تبقى لنا سیئه نستوجب بها عقابک. 

بار الها! بر محمد و آلش درود بفرست و آنچنان کن که خاطرات دلهاى ما، حرکات اعضاى ما، چشم برهم زدنهاى ما، و گفته‏هاى زبانهاى ما در امورى به جریان افتد که مایه‏ى جلب رحمت و پاداش تو باشد، چنانکه هیچ کار خوبى که مایه‏ى استحقاق اجر و 

پاداش توست از ما فوت نشود و هیچ گناهى که مستوجب عقاب توست براى ما باقى نماند. نیت پاک و کاملى اینچنین مى‏تواند انسان را در جمیع جهات ظاهر و باطن پاک و منزه دارد و او را از آلوده شدن به اعمال زشت و اندیشه‏هاى ناروا مصون و محفوظ نماید. 

قال الصادق علیه‏السلام: صاحب النیه الصادقه صاحب القلب السلیم لان سلامه القلب من هواجس المحظورات بتخلیص النیه لله فى الامور کلها. قال الله تعالى: یوم لا ینفع مال و لا بنون الا من اتى الله بقلب سلیم. 

امام صادق (ع) فرموده: کسى که نیت صادقانه و پاک دارد صاحب قلب سلیم است زیرا سالم ماندن قلب از خاطرات زشت و اندیشه‏هاى ناروا به این است که نیت ما در جمیع شئون براى خدا باشد و در کتاب مقدس قرآن آمده که در قیامت، مال و اولاد به آدمى نفعى نمى‏رسانند، تنها قلب سلیم است که مى‏تواند موجب نجات انسانها شود و آنان را از خطرات و عذاب بزرگ قیامت رهایى بخشد. 

از آنچه بیان شد روشن گردید که جمله‏ى اول کلام امام سجاد (ع) در بحث امروز تا چه حد رفیع است و شنوندگان گرامى دریافتند که تکمیل و تتمیم نیت مى‏تواند افراد را در دنیا از خطرات و کارهاى ناصواب مصون دارد و در قیامت موجب رستگارى و نجات آنان گردد. حضرت على بن الحسین علیهماالسلام در جمله‏ى دوم موضوع بحث این سخنرانى، به پیشگاه الهى عرض مى‏کند: 

و صحح بما عندک یقینى.  بار الها! یقین مرا با آنچه از علم و قدرت در احاطه‏ى ذات  اقدس توست تکمیل فرما. در ترجمه و شرح جمله‏ى:  و اجعل یقینى افضل الیقین.