شرح دعای مکارم الاخلاق(  174 )

 عن فضیل بن یسار قال سالت ابا عبدالله علیه‏السلام عن الحب و البغض امن الایمان هو؟ فقال: و هل الایمان الا الحب و البغض؟  فضیل بن یسار مى‏گوید: از امام صادق (ع) سئوال کردم: آیا حب و بغض از ایمان است؟ حضرت در پاسخ فرمود: مگر ایمان چیزى جز حب و بغض است؟  عن ابیجعفر علیه‏السلام قال: الایمان حب و بغض.  امام باقر (ع) فرمود: ایمان حب است و بغض.  عن جابر الجعفى عن ابیجعفر علیه‏السلام قال: اذا اردت ان تعلم ان فیک خیرا فانظر الى قلبک فان کان یحب اهل طاعه الله و یبغض  اهل معصیته ففیک خیر و الله یحبک و ان کان یبغض اهل طاعه الله و یحب اهل معصیته فلیس فیک خیر و الله یبغضک و المرء مع من احب.  جابر جعفى از امام باقر (ع) حدیث نموده که فرمود: وقتى خواستى بدانى در تو خیر وجود دارد، به قلبت نظر افکن، اگر دلت دوستدار اهل طاعت الهى و دشمن اهل معصیت اوست، در تو خیر وجود دارد و خداوند دوستدار توست، و اگر دلت دشمن اهل طاعت الهى است و اهل معصیت را دوست دارد، در تو خیرى نیست و خداوند تو را دشمن دارد و آدمى با کسى است که دوستدار اوست. 

حدیث مهمى در این باره از رسول اکرم (ص) رسیده که مسئله‏ى حب و بغض را در زمینه‏ى شرک به خدا ذکر نموده است:  عن النبى صلى الله علیه و آله قال: الشرک اخفى من دبیب الذر على الصفا فى اللیله الظلماء و ادناه ان یحب على شیئى من الجور و یبغض على شیئى من العدل و هل الدین الا الحب و البغض فى الله.  رسول اکرم (ص) فرمود: شرک پنهانتر از حرکت یک مورچه‏ى کوچک روى سنگ خارا در شب تاریک است و کمترین مرتبه‏ى شرک، دوست داشتن چیزى از ظلم و دشمن داشتن چیزى از عدل است. آیا دین غیر از حب و بغض براى خدا و در راه خداست؟ 

امام سجاد (ع) در جمله‏ى اول دعاى مورد بحث امروز، از حب الهى که زیربناى سعادت واقعى انسانهاست سخن گفته و عرض مى‏کند:  و انهج لى الى محبتک سبیلا سهله.  بار الها! براى نیل به دوستى و محبتت، راه آسانى را به روى من بگشا. 

راه رسیدن به محبت بارى تعالى پیروى از تعالیم قرآن شریف و اطاعت از دستورهاى شرع مقدس است.  عن النبى صلى الله علیه و آله قال: ما بعثت بالرهبانیه الشاقه و لکن بالحنیفیه السمحه.  رسول اکرم (ص) فرمود: من مبعوث نشده‏ام به رهبانیت مشقت‏بار، بلکه به دین حنیف آسان مبعوث گردیده‏ام. 

حضرت زین‏العابدین (ع) در جمله‏ى دوم دعاى مورد بحث امروز، به پیشگاه خداوند عرض مى‏کند:  اکمل لى بها خیر الدنیا و الاخره.  بار الها! با سرمایه‏ى گرانقدر محبت، خیر دنیا و آخرت را براى من تکمیل و تتمیم فرما. 

اسلام حاوى خیر دنیا و آخرت است و این مطلب را رسول اکرم (ص) خود در مجلس فرزندان عبدالمطلب به زبان آورد. از طرف بارى تعالى آیه نازل شد:  و انذر عشیرتک الاقربین.  اى رسول معظم! ماموریت دارى که عشیره‏ى نزدیک خود را انذار کنى و آنان را به دین اسلام دعوت نمایى.  على (ع) به دستور آن حضرت، از فرزندان عبدالمطلب براى روز معینى دعوت نمود. آنان حضور یافتند. پس از پذیرایى و صرف  غذا، حضرت آغاز سخن نمود و فرمود: 

انى ما اعلم شابا فى العرب جاء قومه بافضل مما جئتکم به. انى قد جئتکم بخیر الدنیا و الاخره.  من جوانى را در عرب نمى‏شناسم که براى قوم خود چیزى آورده باشد برتر از آنچه من براى شما آورده‏ام. آورده‏ى من براى شما خیر دنیا و آخرت است. 

راغب در معناى خیر مى‏گوید:  الخیر ما یرغب فیه الکل کالعقل مثلا و العدل و الفضل و الشیئى النافع و ضده الشر.  خیر آن چیزى است که مورد رغبت و میل تمام مردم است، مانند عقل و عدل و فضل و هر چیز نافع و ضد آن شر است. 

در روایات اسلامى، پاره‏اى از افکار و اعمال پسندیده در شئون مختلف زندگى به عنوان خیر دنیا و آخرت ذکر شده که در اینجا بعضى از آن احادیث به عرض مى‏رسد ، ولى شنوندگان محترم لازم است پیش از ذکر روایات، چند نکته را مورد توجه قرار دهند. اول آنکه خیر دنیا در مظاهر مختلف زندگى بسیار است که در مجموع تعالیم اسلام آمده و آنچه در اخبار راجع به خیر دنیا و آخرت ذکر شده و به ما رسیده، قسمتى از آن خیرهاست. دوم آنکه دنیا مزرعه‏ى آخرت است، بذر خیرى که یک فرد باایمان در دنیا مى‏افشاند، محصول آن، خیر و رحمتى است که در آخرت نصیبش مى‏گردد. سوم آنکه امور خیر دنیا از نظر ارزش معنوى یکسان نیستند، بلکه اثر بعضى از آنها در دنیا و آخرت بیش از بعض دیگر است. اینک پاره‏اى از روایات را که تبیین کننده‏ى 

خیر دنیا و آخرت است به عرض مى‏رساند: 

فى کتاب على علیه‏السلام: ان رسول‏الله صلى الله علیه و آله قال و هو على منبره: و الذى لا اله الا هو ما اعطى مومن قط خیر الدنیا و الاخره الا بحسن ظنه بالله و رجائه له و حسن خلقه و الکف عن اغتیاب المومنین. 

در کتاب على (ع) است که رسول گرامى (ص) بر منبر فرمود: قسم به خداوندى که جز او معبودى نیست، هرگز به هیچ مومنى خیر دنیا و آخرت عطا نمى‏شود مگر آنکه به خداوند گمان خوب داشته و به ذات مقدسش امیدوار باشد، داراى حسن خلق بوده و از غیبت مومنین خوددارى نماید. 

عن النبى صلى الله علیه و آله قال: اربع من اعطیهن فقد اعطى خیر الدنیا و الاخره: بدنا صابرا و لسانا ذاکرا و قلبا شاکرا و زوجه صالحه. 

رسول اکرم (ص) فرمود: چهار چیز است که به هر کس عطا شود به وى خیر دنیا و آخرت عطا شده است: بدنى که در حوادث متحمل و صابر است، زبانى که ذکر خدا گوید، قلبى که نعمت خداوند را شکر نماید، و زنى که از هر جهت شایسته و واجد صفات خوب باشد. 

عن على علیه‏السلام قال: ما اعطى الله سبحانه العبد شیئا من خیر الدنیا و الاخره الا بحسن خلقه و حسن نیته. 

على (ع) فرمود: خداوند چیزى از خیر دنیا و آخرت را به کسى اعطا نمى‏فرماید، مگر بر اثر اخلاق خوب و حسن نیتش. 

عن النبى صلى الله علیه و آله قال: من اعطى اربع خصال فى الدنیا فقد اعطى خیر الدنیا و الاخره و فاز بحده منهما: ورع یعصمه عن محارم الله و حسن خلق یعیش به فى الناس و حلم یدفع به جهل الجاهل و زوجه صالحه تعینه على امر الدنیا و الاخره. 

رسول اکرم (ص) فرمود: کسى که چهار خصلت در دنیا به او اعطا شود، خیر دنیا و آخرت به وى اعطا گردیده و به حظ و بهره‏ى هر دو عالم دست یافته است: اول کف نفسى که او را از گناهان الهى بازدارد، دوم حسن خلقى که بتواند در جامعه زندگى کند، سوم حلمى که به وسیله‏ى آن، نادانى جهال را از خود بگرداند، چهارم همسر صالحى که او را در امر دنیا و آخرت یارى دهد. 

عن على علیه‏السلام قال: اربع من اعطیهن فقد اعطى خیر الدنیا و الاخره: صدق حدیث و اداء امانه و عفه بطن و حسن خلق. 

على (ع) فرمود: چهار صفت است که به هر کس عطا شود، خیر دنیا و آخرت به وى عطا شده است: راستگویى، اداى امانت، عفت شکم، و حسن خلق. 

بعضى از مسلمانان در گذشته و حال به یکى از گناهان بزرگ مبتلا بوده و همان گناه در جمیع شئون زندگى آنان اثر بد گذارده و مطرود شده‏اند. اینان اگر مى‏خواستند وضع خود را تغییر دهند و مورد قبول جامعه قرار گیرند، باید حتما آن گناه را ترک گویند. بعضى از ائمه‏ى معصومین علیهم‏السلام در عصر خود با کسانى از این قبیل مواجه مى‏شدند که از امام (ع) درخواست راهنمایى براى دست یافتن به خیر دنیا و آخرت مى‏نمودند. امام (ع) با آنکه مراجعه‏کننده را مى‏شناخت و 

از نوع آلودگى و گناهش باخبر بود، بدون اینکه روش ناپسندى را که دارد به رخش بکشد و خود را آگاه نشان دهد، درمانش را مى‏گفت و راه خیر و سعادتش را به وى ارائه مى‏نمود و در اینجا به طور نمونه دو روایت که ممکن است از این قبیل باشد، تقدیم شنوندگان محترم مى‏گردد: 

عن ابیعبدالله علیه‏السلام قال: حدثنى ابى من ابیه علیهماالسلام ان رجلا من اهل الکوفه کتب الى ابى الحسین بن على علیهماالسلام یا سیدى! اخبرنى بخیر الدنیا و الاخره فکتب صلوات الله علیه بسم الله الرحمن الرحیم. اما بعد، فان من طلب رضا الله بسخط الناس کفاه الله امور الناس و من طلب رضا الناس بسخط الله و کله الله الى الناس و السلام. 

امام صادق (ع) فرمود: پدرم از پدرش حدیث نمود که مردى از اهل کوفه به حضرت حسین بن على علیهماالسلام نامه نوشت و درخواست نمود که خیر دنیا و آخرت را به من اخبار فرما. امام (ع) در پاسخ، پس از ذکر نام خداوند، نوشت: هر کس رضاى بارى تعالى را به خشم مردم طلب کند، خداوند امور مردم را درباره‏ى او کفایت مى‏نماید و مشکلاتش را برطرف مى‏سازد، و هر کس رضاى مردم را به خشم الهى طلب کند، خداوند او را به مردم وامى‏گذارد و حمایتش نمى‏نماید. 

ساله رجل ان یعلمه ما ینال به خیر الدنیا و الاخره و لا یطول علیه. فقال علیه‏السلام: لا تکذب. 

مردى از امام صادق (ع) درخواست نمود چیزى را که مایه‏ى خیر 

دنیا و آخرت است به وى بیاموزد و کلام را طولانى نکند. حضرت به او فرمود: دروغ مگو. 

کلمه‏ى خیر در قرآن شریف براى مال به کار برده شده است: 

ان ترک خیرا الوصیه... 

کسى که مرگش نزدیک شده، اگر مالى دارد وصیت کند ولى مال، خیر مطلق نیست بلکه خیر نسبى است. اگر شخص مسلمان مال را از مجارى مشروع به دست آورد و در رفاه خود و خانواده‏ى خویش با اندازه‏گیرى صرف کند، حقوق واجب الهى را بپردازد و با مواسات و ایثار و همچنین ارفاق به ارحام و همسایگان و مستمندان و دیگر امور خیر وظایف اخلاقى و انسانى خویش را انجام دهد، آن مال خیر است. اما اگر اسیر حرص باشد و همش در جمع‏آورى مال مصروف گردد، آن مال براى وى وبال و بدبختى است. 

سئل امیرالمومنین علیه‏السلام عن الخیر ما هو. فقال: لیس الخیر ان یکثر مالک و ولدک و لکن الخیر ان یکثر علمک و عملک و یعظم حلمک. 

از على (ع) سئوال شد: خیر چیست؟ فرمود: خیر آن نیست که مال و اولادت زیاد شود، بلکه خیر آن است که علم و عملت افزایش یابد و حلمت فزونتر گردد. 

حضرت زین‏العابدین (ع) در جمله‏ى دوم دعاى مورد بحث امروز، به پیشگاه خداوند عرض مى‏کند: 

اکمل لى بها خیر الدنیا و الاخره. 

بار الها! با سرمایه‏ى گرانقدر محبتت خیر دنیا و آخرت را براى 

من تکمیل و تتمیم فرما. 

به طورى که قبلا اشاره شد، قرآن شریف فرموده: 

قل ان کنتم تحبون الله فاتبعونى یحببکم الله. 

اى رسول معظم! به مردم بگو: اگر خداوند را دوست دارید، از من پیروى کنید تا خداوند نیز شما را دوست بدارد. 

پس بارزترین اثرى که بر حب الهى مترتب است، تبعیت از رسول گرامى (ص) و پیروى از شرع مقدس است. اسلام، دین جامع و کاملى است که تمام خیرهاى دنیا و آخرت را در بردارد. اگر کسى به انگیزه‏ى حب بارى تعالى از رسول اکرم (ص) تبعیت کند و تعالیم قرآن شریف را که حاوى احکام اسلام است به کار بندد، به قدر ارزش علمى و عقلى خود به خیر دنیا و آخرت نایل مى‏گردد. امام سجاد (ع) که واجد کمال عقل و علم است و از معرفت و محبت کامل الهى برخوردار و به همه‏ى تعالیم بارى تعالى عمل مى‏کند، سزاوار است از پیشگاه خداوند بخواهد که در پرتو محبتش خیر دنیا و آخرت را بر وى تکمیل و تتمیم نماید.