شرح دعای مکارم الاخلاق(88 )
عن ابىمحمد العسکرى علیهالسلام قال: لا یشغلک رزق مضمون عن عمل مفروض.
امام عسکرى (ع) فرموده: رزقى را که خداوند ضمانت نموده
است تو را از وظیفهى سعى و کوشش باز ندارد.
با فرارسیدن کبر سن نیروى فعالیت تدریجا کاهش مىیابد و افراد نمىتوانند آنطور که باید کار کنند و رزق خود را با عزت به دست آورند. در این موقع باید از خداوند طلب رزق وسیع نمایند و از ذات مقدس او استمداد کنند تا رزقشان محفوظ باشد.
جملهى اول دعاى امام سجاد (ع) موضوع سخنرانى امروز ناظر به این امر است: «و اجعل اوسع رزقک على اذا کبرت»، بار الها! وسیعترین رزق خود را براى من در کبر سنم قرار ده.
امام (ع) در جملهى دوم دعا، موضوع بحث امروز، به پیشگاه خداوند عرض مىکند: «و اقوى قوتک فى اذا نصبت»، بار الها! قویترین نیرو و قوت اعطایى توبه من در ایام فرسودگى و تعبم باشد.
کلمهى «قوت» داراى معانى وسیعى است، هم قوت روح را شامل مىشود و هم قوت جسم را در بر مىگیرد، و کلام امام سجاد (ع) تحمل این هر دو معنى را دارد. موقعى که در خانوادهها افرادى به پیرى مىرسند و دچار عوارض کبر سن مىشوند و به حمایت و کمک دگران نیازمند مىگردند به پاداش خدمتهایى که در گذشته انجام دادهاند توقع دارند که اعضاى خانواده حقوق آنان را محترم بشمرند و بیش از پیش مورد تکریم و احترامشان قرار دهند، به سخنانشان توجه نمایند، خواستهها و تمنیاتشان را برآورده سازند و موجبات آسایش و رفاهشان را فراهم آورند. بدبختانه در بسیارى از موارد این وظایف اخلاقى و انسانى آنطور که باید رعایت نمىشود، جریان امور و رفتار و گفتار کسان و بستگان برخلاف انتظارشان صورت مىگیرد، نه فقط تکریمشان نمىکنند بلکه در مواقعى مورد بىاحترامى و بىاعتنایى و تحقیرشان قرار مىدهند، از آنان احوال نمىپرسند و درخواستشان را ناشنیده تلقى مىنمایند. میانسالان و جوانان
خانواده رفتار خلاف انصافى را که نسبت به پیران انجام مىدهند در مقابل چشمهاى کنجکاو کودکان امروز است، اینان با روش نادرست خویش به اطفال خردسال درس بىاحترامى و تحقیر کهنسالان را مىدهند، طولى نمىکشد که پیران مىمیرند، میانسالان خانواده پیر مىشوند و جوانان به میانسالى مىرسند و کودکان امروز جوانان فرداى خانواده خواهند بود. بىاحترامى و تحقیر به پیران که در ایام کودکى از پدران و پدربزرگان خود درس گرفته بودند اینک آن درسها را به میانسالان دیروز که پیران امروزند پس مىدهند، امروز همانگونه با اینان عمل مىکنند که دیروز آنان در میانسالى با پیران عمل مىکردند و تحقیرشان مىنمودند.
سوزد و گرید و افروزد و خاموش شود
هر که چون شمع بخندد به شب تار کسى
ناملایمات روحى و فشارهاى درونى که از حقناشناسى اعضاى خانواده در ضمیر پیران متراکم مىگردد، آثار متفاوت به جاى مىگذارد و سالخوردگان واکنشهاى مختلف از خود نشان مىدهند، بعضى از آنان که فاقد ذخایر ایمانى هستند یا ضعف دینى دارند و یا از تربیتهاى صحیح اخلاقى بهرهمند نبودهاند، سخت ناراحت و خشمگین مىگردند. ممکن است فکر انتقامجویى در سر بپرورند، به پارهاى از اعمال ناروا و زیانبار دست بزنند یا سخنان دروغ و غیر واقعى القا نمایند و در خانواده اختلافات و اختلالاتى به وجود آورند و از این راه غیظ درونى خویش را فرونشانند. اگر سالخوردگان که در خانواده مورد بىاعتنایى و تحقیر واقع شدهاند افراد باایمان و متدینى باشند و خود را در پیشگاه الهى مسئول بدانند، هرگز به اعمال غیر مشروع دست نمىزنند، با ناملایمات و رنجهاى درونى خویش مىسازند، توقعات خود را کاهش مىدهند و
ناراحتیها را با صبر و شکیبایى تحمل مىنمایند. این گروه باایمان و درستکار مىتوانند در این مواقع حساس از فرصت شکستگى پیرى و فشارهاى درونى خویش استفاده کنند و با خضوع و تذلل زیادترى دست نیاز به سوى خداوند بىنیاز بردارند. از کلام حضرت سجاد (ع) درس بگیرند و دعاى آن امام معصوم را که در پیشگاه بارىتعالى عرض نموده، بازگو نمایند: «و اقوى قوتک فى اذا نصبت»، بار الها! قویترین نیرو و قوت اعطایى تو به من در ایام فرسودگى و تعبم باشد.
التماس کند، زارى نماید، و استجابت آن دعا را از خدا بخواهد. اگر تمنایش مقبول افتد و دعایش مستجاب شود بیگمان قوت روح و نیروى ارادهاش قویتر مىگردد و قدرت تحملش بر ناملایمات و مصائب افزایش مىیابد. جالب آنکه دانشمندان دینى امروز در این مطلب اتفاق نظر دارند که روح و بدن با هم متحدند و بر اثر این پیوستگى و اتحاد، حکم هر یک بر دیگرى سرایت مىکند، مثلا خجالت و شرمندگى از حالات انفعالى نفس است، موقعى که در روح پدید مىآید چهره گلگون مىشود. حالت وحشت و ترس از شئون نفس است اما بر اثر عارض شدن این حالت روانى، رنگ صورت تغییر مىکند و زبان از سخن گفتن بازمىماند. تاثرات شدید روانى و اندوههاى درونى در بدن موثر است و موجب زخم معده و اثنىعشر مىشود، و خلاصه حالات روحى در بدن اثر مىگذارد. همچنین اعمال بدن در روح موثر است: تمرینهاى عملى در هنرهایى از قبیل خط نویسى و نقاشى کار بدن است ولى در روح اثر مىگذارد و ملکهى نقاشى و خط نویسى پدید مىآید، اگر دعاى قوت مستجاب شود و خداوند نفس آدمى را از نیروى اعطایى خود برخوردار فرماید، بدن نیز از این عطیهى الهى بهرهمند مىگردد و به نسبت قوت روح، جسم نیز توانا مىشود و انسان پیر بر اثر این قوت و توان
مىتواند پارهاى از نیازهاى خود را شخصا برآورده سازد و احتیاجش از این و آن کاهش یابد. روایت جالبى دربارهى قوت نیت و اراده و اثرش در توانایى جسم رسیده است که به عرض شنوندگان محترم مىرساند:
عن ابى عبدالله علیهالسلام قال: ما ضعف بدن عما قویت علیه النیه.
امام صادق (ع) فرموده است: در موقعى که نیت و تصمیم آدمى در انجام عمل قوى باشد، بدن در تحقق بخشیدن به آن نیت اظهار ضعف نمىکند و پا به پاى آن نیت قوى پیشروى مىنماید.
فرد سالخوردهاى را در نظر بگیرید که براى سلامت خود همه روزه به قدر یک کیلومتر پیادهروى مىکند و در پایان راه خسته مىشود، ناچار از ادامهى راه خوددارى مىنماید و باید بنشیند. اگر این انسان مسن روزى در راه با خطرى رو به رو شود، مثلا سیلابى تهدیدش نماید یا مورد حملهى گزندهاى واقع شود و باید هر چه زودتر خود را از محیط خطر برهاند، براى حفظ سلامت و حیات خود با ارادهى جدى و تصمیم قاطع حرکت مىکند، اولا، با سرعت بیش از معمول مىرود و ثانیا، ممکن است به قدر سه کیلومتر یعنى سه برابر توان خود، راه برود و احساس خستگى ننماید. این نیروى تن و قوت بدن از قوت اراده و تصمیم باطنیش سرچشمه گرفته است.
